Jubilerstwo, złotnictwo, biżuteria. Czy mylą się nam nazwy?

Słyszeliście Państwo o „artystach srebrnikach”? Czytaliście może, że Muzeum Sztuki Złotniczej w Kazimierzu gromadzi „sztukę jubilerską”? 
A sutasz to część złotnictwa? Że „producent oferuje importowaną biżuterię autorską”? I że łódzka ASP kształci metaloplastyków? No właśnie...

Przykre jest to, że czytając o biżuterii i złotnictwie, nawet jeżeli autorem tekstu jest osoba biegła w piórze i znana w mediach, zdarzają się takie lapsusy. Czasami to wynik nieuwagi, lecz częściej po prostu nieumiejętność posługiwania się terminami złotniczymi, wynikającymi wprost z braku refleksji, staranności lub po prostu – z braku wiedzy. No bo jak odebrać zdanie niedawnej absolwentki wyższej uczelni artystycznej, zwracającej się do swoich znajomych ze studiów per „jubilerzy”? Laicy – trudno – pewnie zawsze będą mylili jubilera z projektantem i sklep z galerią, ale jeżeli robią to osoby, którym wydaje się, że o złotnictwie wiedzą wiele – to, mówiąc łagodnie, irytuje.

Jakiś czas temu na stronach Stowarzyszenia Twórców Form Złotniczych działało forum dyskusyjne, na którym uczestnicy dzielili się uwagami również na ten temat. Było tam wiele trafnych opinii. Szkoda, że forum już nie istnieje. Ale posiłkując się pamięcią i częściową jego kopią, spróbuję przypomnieć (a może na nowo zaproponować) kilka definicji. Z prośbą do Czytelników, aby uznali to jako początek dyskusji. Spróbujmy przynajmniej podpowiedzieć tym, którzy o nas mówią i piszą, jak mają to robić.

ZŁOTNICTWO
Działanie zajmujące się wytwarzaniem przedmiotów z metali szlachetnych, czasami z zastosowaniem kamieni szlachetnych, minerałów, elementów pochodzenia organicznego itp. W obecnym rozumieniu możliwe jest również stosowanie innych niż tradycyjne materiałów (wspólnie z metalami szlachetnymi), warunkiem jest ich trwałość (stal, tytan, akryle, itp.) oraz stosowanie technik złotniczych. Obejmuje wytwarzanie biżuterii, luksusowych przedmiotów codziennego użytku, przedmiotów służących kultowi religijnemu, broni, odznaczeń itp. Jest nim również przygotowywanie projektów/modeli przedmiotów trójwymiarowych z wykorzystaniem technik złotniczych, które w założeniu mają być opracowane zgodnie z ww. warunkami, a w efekcie wykonywane jako odlewy.

ZŁOTNICTWO ARTYSTYCZNE
Termin tożsamy ze ZŁOTNICTWEM z jednym nader istotnym warunkiem: działalność złotnika musi polegać na twórczej modyfikacji tradycyjnego projektu w sposób istotny i NOWY! Tak zwana „wartość dodana” musi być widoczna i indywidualna. ZŁOTNICTWEM ARTYSTYCZNYM określać można również przedmioty inspirowane istotnymi trendami wzorniczymi w czasach historycznych i współczesnych, ale pod warunkiem istotnego wkładu własnego wytwórcy.

SZTUKA ZŁOTNICZA
Pojęcie mieszczące się w szerokim pojęciu SZTUKI. Opisuje trójwymiarowe prace wykonane technikami złotniczymi i przy użyciu narzędzi oraz materiałów stosowanych tradycyjnie i współcześnie w warsztacie złotniczym.

FORMA ZŁOTNICZA
Przedmiot trójwymiarowy, w swej formie nawiązujący do historycznie pojmowanego dzieła SZTUKI ZŁOTNICZEJ, niezależnie od zastosowanych technik i materiałów.

BIŻUTERIA
Każda trójwymiarowa ozdoba ciała lub stroju, niezależnie od stosowanych technik i materiałów.

BIŻUTERIA ARTYSTYCZNA
To część BIŻUTERII, która charakteryzuje się z indywidualnym podejściem wytwórcy do przedmiotu oraz zachowaniem jej funkcji użytkowej. Jest inspirowana wcześniejszymi projektami lub biżuterią historyczną, ale dla zachowania jej charakteru artystycznego niezbędny jest intelektualny wkład wykonawcy.

BIŻUTERIA AUTORSKA
Wykonywana jest przez Autora – artystę plastyka (w skrócie: przez absolwenta wyższej uczelni artystycznej, członka związku twórczego lub osoby posiadającej aktualne uprawnienia do wykonywania zawodu artysty plastyka, nadawane przez Ministerstwo Kultury i Sztuki do początku lat 90–tych), charakteryzująca się indywidualnym projektem, autorską techniką wykonania, stworzoną przez siebie linią wzorniczą, indywidualnym elementem zdobniczym itp.

BIŻUTERIA SZLACHETNA
Biżuteria wykonana klasycznymi technikami złotniczymi z metali szlachetnych, kamieni naturalnych lub z zastosowaniem klasycznych technik złotniczych, np. niello, emalia itp. Jest to termin zaproponowany kilka lat temu przez Andrzeja Bielaka (założyciela i byłego Prezesa STFZ), z którego wprost można zaproponować kolejne określenie – 

SZLACHETNA BIŻUTERIA AUTORSKA
Łączące dwie poprzednie definicje.

JUBILERSTWO
Sztuka oprawy kamieni szlachetnych. Termin związany z tradycyjnym pojmowaniem roli biżuterii, jej wartością i funkcją w przeszłości i obecnie, z historią i tradycją rzemiosła, z klasycznym i nowoczesnym wzornictwem. Kamienie szlachetne w perfekcyjnej oprawie stanowią główny lub dominujący element biżuterii.

JUBILER
Osoba zajmująca się JUBILERSTWEM. 

Również – osoba zajmująca się sprzedażą i wyceną biżuterii (to drugie znaczenie jest według mnie bardzo niesprawiedliwe dla mistrzów warsztatu złotniczego, ale ponieważ funkcjonuje już tak długo, muszę je tu przytoczyć).

W ciągu ostatnich kilkunastu lat dynamicznie rozwinęła się produkcja biżuterii z gotowych elementów wykonywanych przemysłowo. Ich montowanie, często z zastosowaniem elementów „znalezionych”, o czasami ciekawej formie i najczęściej wielce nietrwałym wykonaniu, w której techniki złotnicze są zastępowane klejami, zaciskami lub węzełkami, jest proste i łatwe. Nie wymaga wiele poza kompozycyjną poprawnością. Takie wykonanie biżuterii jest praktycznie nieakceptowane przez środowisko złotnicze, ale stało się praktyką widoczną niemal na każdym kroku. Formy tak wytwarzane z pewnością są BIŻUTERIĄ, zgodnie z definicją przytoczoną powyżej. A jak można bliżej nazwać to zjawisko? Spotkać można różne określenia: biżuteria modowa, nieszlachetna, rękodzielnicza, designerska, galanteria biżuteryjna... Ich wykonawcy chętnie określają ją jako „artystyczną” lub „autorską”, co w oczywisty sposób jest próbą podbudowy swojej pracy terminami do niedawna zarezerwowanymi dla innego jej segmentu. „Artystyczna biżuteria autorska” – warto ten termin zapisać w wyszukiwarce i przejrzeć trafienia. Refleksję pozostawiam Czytelnikom…

Jak jednak określić ten segment biżuterii? Wydaje się, że najbliższym praktyce terminem może być BIŻUTERIA MODOWA. W założeniu ma być uzupełnieniem odzieży, podporządkowywać się jej, zatem może to jest termin najwłaściwszy? 

Zastanawiam się, czy ta ilość definicji wystarczy, aby Marcina Zaremskiego nie nazywać jubilerem, aby kursy i szkoły uczyły złotnictwa, aby artysta złotnik nie zadzierał nosa przed jubilerem – mistrzem warsztatu i technik złotniczych, aby rzemieślnik docenił kreatywność projektanta, choć widać u niego braki edukacji złotniczej? I najważniejsze – czy wystarczy, abyśmy o biżuterii i złotnictwie czytali bez przykrości? I sami potrafili powiedzieć, kim jesteśmy i co robimy.
Jak Państwo myślą?